Allie van Altena en Ingrid In der Maur

door Emmie Muller

In deze uitgebalanceerde tentoonstelling is in nauw overleg gekozen voor een overkoepelend thema, te weten schrijven en schrift. Schrijven is voor beide kunstenaars een dagelijks terugkerende bezigheid en wordt door hen ervaren als een inspiratiebron en een noodzakelijke voorwaarde voor groei en bewustwording.

Geen proces zonder taal.

De titel Movement in space slaat enerzijds terug op de mentale en fysieke handeling van het schrijven en anderzijds op het bewegen door de ruimte. In het tekenwerk van Van Altena vertaalt dit gegeven zich in het ontwikkelen van een beeldschrift en in het werk van In der Maur in het optekenen van instructies voor een performance. Tijd speelt in het werk van beide kunstenaars een cruciale rol. De ontstaansgeschiedenis van een tekening kan 20 jaar in beslag nemen, terwijl een performance, afgezien van de voorbereidingstijd, in 10 minuten voorbij kan zijn. Geen beweging zonder tijd.

Beide kunstenaars benaderen hun werk op een intuïtieve manier waarbij invallen en toevalligheden niet worden geschuwd en is het proces even belangrijk, zo niet belangrijker, dan het eindproduct. Bovendien onderzoeken beide kunstenaars de wijze waarop het kunstwerk communiceert met de beschouwer.

Geen kunstwerk zonder kijker.

Het is opmerkelijk dat het werk van twee kunstenaars met zulke uiteenlopende disciplines nog zoveel overeenkomsten kan vertonen. Maar er zijn ook aanwijsbare verschillen. De immateriële performances van In der Maur gaan over mensen en hoe zij zich verhouden tot elkaar en tot hun omgeving. De tastbare tekeningen van Allie van Altena zijn daarentegen non-figuratief en tonen een abstracte weergave van de werkelijkheid.

Het kijken naar een kunstwerk is ook wezenlijk anders dan het ondergaan van een performance. Laatstgenoemde is vluchtig en zo voorbij terwijl het kunstwerk aan de muur blijft hangen. Tegelijkertijd geldt bij beide dat de herinnering aan de kijkervaring het enige tastbare is wat de beschouwer mee kan nemen. Zonder communicatie geen betekenis.

Achter het werk van Allie van Altena schuilt (letterlijk) een bijzondere techniek. Deze krijgt gestalte wanneer hij lang geleden een nieuw atelier betrekt. Hij bedekt de vloer met lege vellen papier en gaat daarop tekenen met tekenmaterialen zoals pastelkrijt en houtskool. Als alle vellen zijn betekend draait hij de tekeningen om en tekent op de achterkant verder. Door het tekort aan bindmiddel hebben de gebruikte materialen de eigenschap om snel af te vegen. Voor menig kunstenaar een reden om naar een ander materiaal te grijpen. Het is precies deze eigenschap die Van Altena benut en inzet voor zijn techniek. Om ruimte te maken stapelt hij de aan beide zijden betekende vellen op en het proces van composteren zoals hij het zelf noemt kan beginnen. De tekeningen in de stapel geven op elkaar af, ´betekenen´ elkaar en veranderen mettertijd. Inmiddels zijn er zo’n 1200 tekeningen in verschillende stapels ondergebracht en vormen met elkaar het territorium van de kunstenaar. Voor deze tentoonstelling heeft Allie van Altena een aantal tekeningen uit de stapels opgediept en aan de hand van het thema schrijven zijn de bestaande tekeningen opnieuw overtekend. Conform een compostberg van plantenafval die na een periode van vergisting en verrotting als natuurlijke kunstmest voor dezelfde planten wordt hergebruikt. Na de tentoonstelling verdwijnen de tekeningen weer tussen de stapels in afwachting van een nieuwe revival.

Maar nu is nu en de tekeningen die in de galerie hangen zijn, als momentopname van een proces, tijdelijk af.  In relatie tot het medium van Ingrid in der Maur lijken de tekeningen zich te gedragen als stills uit een op video vastgelegde performance. Van Altena bedient zich van een even vormvast als los en bewegelijk handschrift. In veel van zijn composities is sprake van een tweedeling dat in combinatie met het beeldschrift associeert met twee bladzijdes uit een opengeslagen boek. Naast de gebruikelijke tekenmaterialen is er ook getekend met een pot houtlijm waar pigmenten aan zijn toegevoegd en hier en daar is ook een collagetechniek toegepast. Om het beeld te dienen is het schrift praktisch onleesbaar gelaten en manifesteert zich enkel als intrinsieke expressie van de kunstenaar. De mysterieuze gelaagdheid in het werk is te danken aan het composteer-effect. Een proces waar de kunstenaar zelf geen debet aan heeft en niet voor niets zegt: “de tekening tekent zichzelf”. Het is deze ongrijpbare wisselwerking tussen kunstenaar en kunstwerk die de beelden aansteekt en tot leven wekt.

Ik wil gewoon blijven schrijven

Vandaag is morgen niet

Over vijf minuten ben ik vertrokken

In gedachten verzonken

Naar nieuwe betekenissen

Beelden die woorden niet kennen

Taal op zoek naar materiaal

Met dit gedicht onderschrijft Ingrid In der Maur de veelzijdigheid van haar talent. Zij is een denker, een schrijver, een tekenaar, een regisseur en de maker van haar performances die al schrijvend en tekenend tot stand komen. De begrippen mens, ruimte en beweging zijn hierbij de sleutelwoorden. De aard van de performance bepaalt of zij die zelf uitvoert of gebruik maakt van spelers. Dit laatste is het geval in het stuk dat zij speciaal voor deze tentoonstelling heeft ontwikkeld en door vijf spelers wordt uitgevoerd. Als derdejaars student van Academie Minerva maakt In der Maur deel uit van een experimentele performancegroep, een initiatief dat zij zelf in het leven heeft geroepen. In deze groep ondersteunen de studenten elkaar bij het uitvoeren van hun performances.

Het concept voor een stuk vindt zijn structuur op basis van het stellen van vragen. Voor de performance van deze tentoonstelling zijn het vragen als: wat communiceren de kunstwerken onderling en met elkaar en wat communiceren zij met de ruimte van de galerie? Om antwoorden te krijgen schrijft In der Maur haar gedachtegangen uit op papier en laat haar woorden vergezellen door kleine illustraties. Dit schrijvende denkproces ordent de gedachten, geeft er richting aan en maakt bewust. Haar visuele bijdrage aan de tentoonstelling bestaat uit deze schrifturen en kleine tekeningen waarin het proces zijn weerslag heeft gevonden.

De tekeningen zijn met potlood gemaakt en kenmerken zich door een karakteristiek en helder handschrift. De gestileerd weergegeven mensfiguurtjes dwarrelen, in een niet nader bepaalde ruimte, over de drager en zijn volop in beweging. Op humoristische wijze dicteren zij het papier in kernachtige notities en laten zich hier en daar als lettervormen lezen. Het tekenen vindt ook zijn weg in storyboards die Ingrid In der Maur maakt voor het instrueren van haar spelers. Hierin zijn de positionering en de volgorde van de bewegingen inzichtelijk uiteengezet. Als verbindende factor staat de structuur van de performance vast en biedt daarnaast ruimte voor persoonlijke invallen die op het moment van uitvoeren intuïtief ontstaan. Tijdens de performance is de dynamiek onderling in samenhang met de groepsenergie, een belangrijk punt van aandacht.

In woord en beeld weet Ingrid In der Maur zich helder uit te drukken. Titels, en woorden bij tekeningen, zijn fijnzinnig gekozen en altijd begrijpelijk, waardoor de kijker meteen betrokken raakt bij het werk. De vele woorden die In der Maur ter voorbereiding van haar performances nodig heeft transformeren tijdens de happening in een nagenoeg stilzwijgen. Het spel van de deelnemers beweegt zich op de grens tussen toneelspelen (kunst) en gewoon doen (dagelijks leven). Net als in het gedicht voegt Ingrid In der Maur daadkrachtig het beeld bij het woord en laat zij haar denkprocessen hand in hand gaan met haar uitgesproken verbeelding.

Tijdens de opening is de eerste performance uitgevoerd in het bijzijn van het publiek en de tekeningen van Allie van Altena. De spelers mengden zich onopgemerkt tussen het publiek en zonder aankondiging begonnen zij zich geruisloos anders te gedragen en deden zich voor als bezoekers van een tentoonstelling. In eerste instantie had niemand dat in de gaten en hield het geroezemoes aan. Nadat het muntje eenmaal was gevallen viel er een doodse stilte en maakte iedereen ruim baan voor de spelers die zich al kijkend en wandelend door de galerie verplaatsten. Dat was een magisch moment. Na het applaus voegden de spelers zich weer in het publiek alsof er niets was gebeurd.

De beweging die hier van begin tot eind is gemaakt valt te vergelijken met het composteerproces van Allie van Altena. Het publiek waar de spelers zich ongemerkt tussen bevinden legt een relatie met de opgestapelde tekeningen in wording, de performance met de tentoongestelde kunstwerken (de happening en de revival) en het terugkeren naar het oorspronkelijke vertrekpunt met de stapel waarin straks de tekeningen van Allie van Altena weer verdwijnen. Zo is de kringloop, die beide kunstenaars in hun werk afleggen, weer rond. Als tijdreizigers bewegen zij door de ruimte van hun artistieke mogelijkheden. Het is een hele prestatie om twee uiteenlopende disciplines zo betekenisvol samen te brengen en je kan met recht zeggen dat deze tentoonstelling zowel voor denkers als kijkers een lust is voor het oog.